Benutten sponswerking van de bodem

Enschede heeft een ingewikkeld natuurlijk watersysteem. Dat komt door de ligging op de stuwwal en een lastige bodemopbouw. In de bodem zitten kleilagen die slecht water doorlaten, met name boven op de stuwwal. Aan de voet van de stuwwal liggen kwelgebieden waar grondwater vanuit de ondergrond naar het oppervlak stroomt.

In een groot deel van Enschede verandert de grondwaterstand behoorlijk gedurende het jaar. Dit gebeurt van nature. In de winter en het voorjaar zijn de grondwaterstanden hoog en zijn er gebieden met grondwateroverlast. In de zomer zakt de grondwaterstand soms meters, waardoor het dan te droog is.

Bij herinrichting van gebieden zoeken we naar een balans tussen water aanvullen en weg laten stromen. We willen regenwater in de grond laten trekken (infiltreren) als het kan en grondwater afvoeren (draineren) als het moet. Zo benutten we de sponswerking van de bodem zo goed mogelijk en komt het water ten goede aan planten en bomen. We gaan enerzijds de gevolgen van droogte tegen en verminderen de grondwateroverlast.

Om de droogteproblemen in het buitengebied te beperken zoeken we zoveel mogelijk naar functies die passen bij de grondwaterstand. Het grondwater verlagen is in principe niet wenselijk.

Uitleg systeem ‘infiltreren als het kan en draineren als het moet’. Bron: afkoppelstrategie Enschede 2016.

In een deel van Enschede komt grondwateroverlast voor in de winter en het voorjaar. In die periode is het beter om de grondwaterstanden tijdelijk wat te verlagen (drainage). In de zomermaanden is de grondwaterstand vaak een stuk lager en kan regenwater de grond intrekken (infiltreren). Dit vult het grondwater aan. Deze twee situaties, met hogere en lagere grondwaterstanden, kunnen sterk verschillen per locatie en per moment. Daarom is een oplossing die met beide situaties kan omgaan erg waardevol voor Enschede. Het systeem regelt zelf de grondwaterstand.

Zo'n systeem werkt langzaam. De grondwaterstanden worden geleidelijk hoger en zullen, zelfs met drainage, langzaam zakken. Dit kan dagen tot weken duren. Maar de snelheid van een regenbui is veel groter. Dat gaat om minuten tot uren. Bij hele zware regenval in de zomer gaat het om minuten. Bij deze buien is er behoefte aan het 'tijdelijk parkeren' van het water zodat het geleidelijk aan in de bodem kan trekken.

We maken in Enschede zo goed mogelijk gebruik van het trage, natuurlijke systeem van regenwaterverwerking. Dit doen we door op veel plekken in de stad kleine plekken voor wateropslag te maken. Het regenwater wordt het liefst opgeslagen en de grond in gestroomd op de plek waar het valt. Als dit niet mogelijk is, kiezen we ervoor om water op te slaan in grote (ondergrondse) opslagplekken. Maar het maken van deze opslagplekken is duur. Het inzamelen van regenwater in (ondergrondse) systemen van afvoeren heeft nog een nadeel. Het zorgt namelijk voor grote stromen van water die steeds moeilijker in de hand te houden zijn.

Door eerder in te grijpen, dus als het nog om regendruppels en kleine stroompjes gaat, worden grote waterstromen voorkomen. En daarmee ook de problemen later in het systeem van afvoeren. Het stedelijke gebied kan zo werken als een spons: het neemt water op en geeft het langzaam weer af.

Uitwerking oplossingsrichting

Het systeem dat het grondwater regelt en het regenwater tijdelijk opslaat, de grond in laat trekken en/of vertraagd afvoert bestaat in principe uit twee onderdelen:

  • Een ondergronds systeem dat zorgt voor het inzamelen van grondwater en het afvoeren van het teveel aan regen- en grondwater.

  • Een bij voorkeur bovengronds systeem met genoeg ruimte voor het opslaan van regenwater.

Daarnaast is het belangrijk dat er een goede structuur van (oppervlakte)water is. Deze kan het water uit het ondergrondse systeem ontvangen en bergen en/of afvoeren.

We hebben dit soort systemen al gemaakt in Enschede. Nu willen we meer inzicht krijgen in de werking door te meten en controleren. Ook zijn we bezig om nieuwe systemen te bedenken. Daar gaan we proefprojecten voor uitvoeren.